حال‌آنکه نفوذپذیری زیاد، قابلیت ذخیره‌سازی فراوان آب در رسوبات درشت‌دانه و توان طبیعی سیلاب در بارورسازی این عرصه‌ها، امروزه تأثیر خود را در بحث نوین و کارآمد پخش سیلاب بر آبخوان‌ها ظاهر ساخته است. پخش سیلاب بر آبخوان‌ها یک حرکت چندجانبه درزمینهٔ مبارزه با کم‌آبی و حفاظت از آب‌وخاک است.
از ویژگی‌های مناطق خشک و نیمه‌خشک، علاوه بر کمبود و نقصان بارندگی، نزول بارش‌هایی با شدت زیاد و کوتاه‌مدت است، این حالت در اکثر مواقع به وقوع سیلاب‌های حجیمی منجر می‌شود و این سیلاب‌ها رسوبات فراوانی دارند که در صورت گسترش آنها در سطح اراضی، خصوصیات خاک را تغییر می‌دهند.
پخش سیلاب نقش مؤثری در غنـای خاک و ذخیره آب‌های زیرزمینی دارد
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری تسنیمدر تبریز، با اشاره به اینکه بهبود کیفیت برخی از خواص فیزیکی و شیمیایی خاک در اثر پخش سیلاب به جای تمرکز آن اظهار داشت: این وضعیت شامل متعادل‌تر شدن بافت و شرایط رطوبتی خاک، اصلاح وضعیت فیزیـکی و شیمیایی خاک، افزایش برخی عناصر و درنتیجه افزایش حاصلخیزی خاک نسبت به وضعیت قبل از اجرای عملیات پخش سیلاب است.
وی ادامه داد: این شرایط درنهایت به ایجاد شرایط مناسب برای رشد گیاهان مرتعی و نهال‌های کاشته شده و درنتیجه تغییر چشم‌انداز این مناطق ازلحاظ اکولوژیکی منتهی می‌شود.
حسین لطفعلی زاده، با بیان اینکه از ویژگی‌های مناطق خشک و نیمه‌خشک، علاوه بر کمبود و نقصان بارندگی، نزول بارش‌هایی با شدت زیاد و مدت کوتاه است، گفت: این حالت در اکثر مواقع به وقوع سیلاب‌های حجیمی منجر می‌شود و این سیلاب‌ها رسوبات فراوانی دارند که در صورت گسترش آنها در سطح اراضی، خصوصیات خاک را تغییر می‌دهند.
وی افزود: کنترل و هدایت مازاد روان آب داخل بستر رودخانه‌های فصلی و دائمی از بستر اصلی به کانال‌های آبگیر و یا ذخیره‌ای در اراضی حاشیه‌ای و یا استخرهای ذخیره‌ای، به‌صورت کنترل‌شده و گسترش و پخش سیلاب در اراضی غیر حاصلخیز با نفوذپذیری بالا به‌منظور تغذیه در آبخوان و همچنین استفاده مدیریت‌شده در سطح الارض به جهت آبیاری تکمیلی اراضی زراعی و باغی است.
سیلاب‌ها همواره حاوی مواد محلول و معلق مفید برای بهبود بافت و اصلاح خاک هستند
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی، با اشاره به مواد محلول و معلق سیلاب‌ها، گفت: سیلاب‌ها همواره حاوی مواد محلول و معلق هستند که در اکثر موارد به‌مرورزمان با ته‌نشست و انباشت آنها باعث بهبود بافت و اصلاح خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک می‌شود.
وی افزود: در برخی موارد نیز ممکن است سیلاب‌ها اثر منفی در خاک نظیر کاهش نفوذپذیری و شور و سدیومی شدن اراضی داشته باشد و بر این اساس، ضرورت بررسی اثرات کمی و کیفی پخش سیلاب بر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی در پهنه‌های پخش سیلاب‌ها اجتناب‌ناپذیر است.
لطفعلی زاده خاطرنشان کرد: پخش سیلاب نقش مؤثری در غنـای خاک، ذخیره آب‌های زیرزمینی، احیاء و تقویت پوشش گیاهی و جلوگیری از حرکت شن‌های روان دارد.
معمولاً پخش سیلاب در مناطق تخریب شده صورت می‌پذیرد
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی با اشاره به مناطق مستعد برای رخ داد سیل، یادآور شد: معمولاً پخش سیلاب در مناطقی صورت می‌پذیرد که فرسوده و تخریب شده بوده و همواره تحت تأثیر سیلاب‌های مکرر مورد تهدید قرار دارند.
وی با اشاره به تأثیر پخش سیلاب در میزان نفوذپذیری خاک تأکید کرد: بررسی پژوهش‌های انجام‌شده نشان می‌دهد که پخش سیلاب و رسوب‌گذاری در سه محور اصلاح و بهبود بافت خاک، تغییر کیفیت شیمیایی و زیستی خاک و تغییر در میزان نفوذپذیری خاک بر خواص خاک مؤثر است.
رسوبات ریزدانه موجود سیلاب تغییراتی در بافت خاک حاصل می‌کند
رئیس بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی آذربایجان شرقی نیز در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم، اظهار داشت در زمان پخش سیلاب به‌صورت هدایت‌شده املاح موجود آلی و معدنی ازجمله پتاس، ازت، فسفر در داخل سیلاب که از ارتفاعات بالادست حوضه‌های آبخیز فرسایش و بر بستر فرسوده دشت سیلابی رسوب نموده است، سبب حاصلخیزی این اراضی می‌شود.
وی با اشاره به نقش رسوبات موجود در سیلاب‌ها در بهبود وضعیت فیزیکی افزود: رسوبات ریزدانه موجود سیلاب تغییراتی در بافت خاک حاصل می‌نماید که به‌طور عمده تغییراتی در بهبود وضعیت فیزیکی و شیمیایی خاک در بستر فرسوده حاصل می‌شود.
جمشید یاراحمدی تشریح کرد: هدایت سیلاب به کانال یا استخرهای ذخیره‌ای بر روی مخروط افکنه که از نفوذپذیری بالایی برخوردار بوده و تغذیه از کف استخرها عاملی برای تغذیه آب‌های زیرزمینی خواهد بود.
هدایت سیلاب به کانال‌های پخش و گسترش سیلاب تغذیه آب‌های زیرزمینی را در پی دارد
رئیس بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی آذربایجان شرقی، از مزایای هدایت سیلاب به نهرهای غلام‌گردشی گفت و ادامه داد: هدایت سیلاب به کانال‌های پخش و گسترش سیلاب در نهرهای غلام‌گردشی در مخروط افکنه های با شیب ۴ تا ۵% و تغذیه در بستر نهرها تغذیه آب‌های زیرزمینی را در پی دارد.
وی افزود: مثل اراضی حاصلخیز اکثر دشت‌های بزرگ همچون گرگان، خوزستان، جلگه ارس و…، به‌مرورزمان افق‌های مختلف در سطح خاک تشکیل‌شده که منطقه قابل توسعه کشت گیاه و نهال تحقق می‌یابد.
یاراحمدی تأکید کرد: هدایت روان آب یا سیلاب به داخل کانال‌های پخش و گسترش در اراضی کمتر از شیب ۲% و تغذیه در سطح بستر مخروط افکنه را در تغذیه آب‌های زیرزمینی تأثیرگذار می‌دانند.
به گزارش تسنیم، کنترل و مهار سریع و کم‌هزینه سیلاب همراه با کاهش خسارت‌های وسیع ناشی از آن، تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی در زمین‌های کم‌ارزش، تبدیل اراضی غیرقابل استفاده در آبرفت‌های درشت‌دانه و مخروط افکنه ها به مراتع مشجر، جلوگیری از گسترش بیابان‌ها و اراضی بایر و بیابانی پایین‌دست و فراهم کردن زمینه‌های تبدیل آنها به اراضی کشاورزی مناسب، ازجمله اهداف پخش سیلاب بر آبخوان‌ها است.
از دیگر اهداف این پخش سیل، مهار و تثبیت کانون‌های تولید شن‌های روان در عرصه پخش سیلاب با پوشاندن آنها به‌وسیله رسوبات ریزدانه و حذف کانون‌های مذکور با تبدیل اراضی به رویشگاه‌های جنگلی و مرتعی، افزایش تولیدات کشاورزی با فعال شدن اراضی جدید کشاورزی، جنگلی و مرتعی در قالب پروژه‌های اقتصادی و زودبازده و بهینه‌سازی محیط‌زیست با کاهش عرصه‌های بایر و بیابانی و توسعه عرصه‌های جنگلی، مرتعی و کشاورزی است.
منبع: خبرگزاری تسنیم
